www.nicnieumiem.fora.pl

Nieuk

Komórka
• Podstawowa strukturalna i funkcjonalna jednostka
organizmów, wykazująca wszelkie cechy materii żywej.
• Wielkość komórek:
4-150 mikrometrów
(m), przeciętnie ok. 20 m.
• Elementy składowe
komórki:
– (1) błona komórkowa,
– (2) jądro,
– (3) organelle
– (4) cytoszkielet,
– (5) cytoplazma podstawowa

2
Błony komórkowe
• Błona komórkowa i prawie wszystkie organelle zbudowane są z błon biologicznych
utworzonych przez fosfolipidy i białka. Fosfolipidy tworzą ciągłą warstwę (tzw.
dwuwarstwa) i zapewniają integralność błony, białka "pływają" mniej lub bardziej
swobodnie w warstwie fosfolipidów, pełniąc różne istotne funkcje (strukturalne,
enzymatyczne, transportowe, receptorowe).
• Przez błony biologiczne odbywa się transport substancji:
• niskocząsteczkowych (jony, substancje proste) – poprzez specjalne białka
transportowe wmontowane w błonę (kanały, przenośniki, pompy)
• wysokocząsteczkowych i niekiedy dużych struktur – tzw. transport pęcherzykowy
(błona wytwarza pęcherzyki zawierające transportowaną substancję/strukturę,
które przemieszczają się w obrębie komórki).
• Transport pęcherzykowy przez błonę komórkową:
• endocytoza (do wnętrza komórki):
– fagocytoza,
– pinocytoza
– endocytoza receptorowa (swoista)
• egzocytoza (z komórki na zewnątrz) – w ten
sposób odbywa się wydzielanie

Jądro komórkowe
• Elementy składowe:
• chromatyna jądrowa: zawiera DNA i
białka, koduje informację genetyczną,
reguluje wszystkie procesy komórkowe
poprzez sterowanie syntezą białek
• jąderko: zawiera DNA, RNA i białka,
produkuje podjednostki rybosomów
• otoczka jądrowa: zbudowana z podwójnej
błony biologicznej, zawiera otwory (pory)
przez które odbywa się wymiana
substancji między jądrem a cytoplazmą (z
jądra do cytoplazmy przechodzą: mRNA,
tRNA i podjednostki rybosomów, z
cytoplazmy do jądra białka)

3
Organelle komórkowe
• Rybosomy: drobne ziarenka zbudowane z RNA i białka, odpowiedzialne za
produkcję białek w komórce. Mogą być związane z siateczką śródplazmatyczną lub
wolne (w cytoplazmie podstawowej). Każdy rybosom zbudowany jest z dużej i
małej podjednostki, które łączą się ze sobą w momencie rozpoczęcia produkcji
białka.
• Siateczka śródplazmatyczna: labirynt błon (cysterny, kanaliki). Rodzaje:
– szorstka – z rybosomami, funkcja – produkcja białek;
– gładka – bez rybosomów, funkcje: produkcja lipidów, neutralizacja trucizn, gromadzenie jonów
wapnia.
• Aparat Golgiego: zbudowany z podjednostek (diktiosomów) utworzonych przez
kilka wygiętych, błoniastych cystern. Przy pomocy transportu pęcherzykowego do
diktiosomu docierają białka z siateczki śródplazmatycznej, a z diktiosomu
wychodzą pęcherzyki z wydzieliną (potem są kierowane do błony komórkowej,
gdzie ulegają egzocytozie) oraz pęcherzyki hydrolazowe (pozostają w cytoplazmie).
Funkcje: chemiczna modyfikacja białek, udział w procesie wydzielania, produkcja
pęcherzyków hydrolazowych, modyfikacja błon biologicznych.
• Lizosomy: błoniaste pęcherzyki powstałe przez połączenie pęcherzyków
hydrolazowych zawierających enzymy trawienne (hydrolazy) z pęcherzykami
utworzonymi w procesie endocytozy lub z organellami komórki przeznaczonymi do
eliminacji. Funkcja: trawienie wewnątrzkomórkowe substancji pobranych z
zewnątrz lub przeznaczonych do likwidacji struktur komórkowych. Produkty
trawienia (substancje proste) są uwalniane do cytoplazmy.
• Peroksysomy: błoniaste pęcherzyki zawierające enzymy utleniające różne
substancje i rozkładające lipidy
• Mitochondria: zbudowane z podwójnej błony biologicznej. Błona wewnętrzna
tworzy fałdy (grzebienie) i zawiera enzymy łańcucha oddechowego oraz kompleksy
syntazy ATP w formie „grzybków”. Funkcja: produkcja ATP, który jest
wewnątrzkomórkowym magazynem energii.
• Centriole: pałeczkowate twory zbudowane z mikrotubul. Sterują procesem
wytwarzania mikrotubul, uczestniczą w podziale komórki (tworzą bieguny
wrzeciona podziałowego).

4
Cytoszkielet
• układ cienkich włókienek białkowych
w cytoplazmie.
• Typy włókienek cytoszkieletu:
• mikrotubule – rureczki zbudowane z
tubuliny, uczestniczą w zjawiskach
ruchowych (ruch struktur
wewnątrzkomórkowych), budują
centriole, rzęski i witki
• mikrofilamenty – zbudowane z
aktyny, uczestniczą w zjawiskach
ruchowych (ruch pełzakowaty
komórek, skurcz)
• filamenty pośrednie – zbudowane z
różnych białek, pełnią funkcję
podporową
czerwone filamenty aktynowe
zielone mikrotubule
niebieskie jądro komórkowe

KOMÓRKA → TKANKA → NARZĄD
• Człowiek składa się z przeszło 100 bilionów komórek
różniących się pełnioną funkcją oraz budową.
• Komórki wyspecjalizowane w pełnieniu określonej
funkcji tworzą zespoły zajmujące wspólny obszar w ciele
zwany tkanką.
• W przypadku, gdy wszystkie komórki mają taką samą
budowę, utworzona z nich tkanka jest tkanką prostą (np.
tkanka tłuszczowa).
• Gdy tkanka złożona jest z wielu różnych komórek i
substancji pozakomórkowej, mówimy o tkance złożonej.
(np. tkanka nerwowa złożona z komórek nerwowych,
podporowych, immunologicznych i nabłonkowych).
• Kilka tkanek zajmujących wspólne terytorium i
pełniących skoordynowane funkcje tworzy narząd (np.
serce, żołądek, oko).
• Do wykonywania złożonych czynności, takich jak np.
oddychanie czy odżywianie nie wystarczy jeden narząd,
ale potrzebny jest układ narządów (np. układ
oddechowy, układ krwionośny).

5
POCHODZENIE I RODZAJE TKANEK
• Rozwój osobniczy, czyli ontogeneza rozpoczyna się z chwilą zapłodnienia
komórki jajowej i trwa do końca życia danego osobnika.
• W rozwoju tym wyróżnia się:
– okres wewnątrzmaciczny (obejmujący fazy rozwoju zarodka i rozwoju płodu)
– okres zewnątrzmaciczny czyli pozapłodowy.
• Zapłodnienie jest to zespolenie się komórki jajowej z plemnikiem.
Powstająca w wyniku tego procesu zygota ma pełny zestaw chromosomów
i jest zdolna do podziału mitotyczego (bruzdkowanie) oraz dalszego
rozwoju.
• Wzrost, różnicowanie komórkowe i morfogeneza w czasie rozwoju
zarodkowego, a także już po urodzeniu osobnika, muszą przebiegać w
sposób doskonale skoordynowany i podlegać ścisłej kontroli.
• Program rozwojowy zarodka jest zapisany w genomie zapłodnionego
oocytu, na który składają się dwa haploidalne zestawy chromosomów,
odziedziczone po ojcu i matce. Aktywacja genów niezbędnych dla
prawidłowego rozwoju w odpowiednim czasie i miejscu zależy jednak od
cytoplazmy jaja.

POWSTAWANIE LISTKÓW ZARODKOWYCH
• W procesie bruzdkowania zygota dzieli się nierównomiernie na blastomery, z których część, pod
nazwą embrioblastu, zostaje potem użyta do budowy ciała zarodka. Z pozostałych blastomerów
tworzy się trofoblast, służący do odżywiania zarodka. W wyniku intensywnego wzrostu trofoblast
przekształca się w pęcherzyk zarodkowy; uczestniczy on także w utworzeniu błon płodowych, a w
szczególności kosmówki, która łączy się bezpośrednio z błoną śluzową macicy.
• Powstająca z embrioblastu tarczka zarodkowa składa się początkowo z dwóch listków:
zewnętrznego - ektodermy i wewnętrznego - endodermy.
• Ektoderma jest zbudowana z komórek wysokich a endoderma - z płaskich. Endoderma rozrastając
nasuwa się na trofoblast w postaci drugiej warstwy komórek.
• W przednim końcu tarczki zarodkowej tworzy się trzeci listek zarodkowy- mezoderma. Następnie z
komórek głównie mezodermy powstaje mezenchyma wypełniająca przestrzenie między listkami
zarodkowymi

Przebieg gastrulacji.
1 - tworzenie się gastruli,
2 - przekrój podłużny przez gastrulę,
3 - przekrój poprzeczny przez gastrulę,
4-8 - przebieg powstawania mezodermy,
struny grzbietowej i cewy nerwowej,
a – ektoderma,
b – endoderma,
c – mezoderma,
d – struna grzbietowa,
e – cewa nerwowa

6
Początki organizmu, czyli Ex ovo omnia
• „Wszystko z jaja pochodzi” - 1651 William Harvey De Generatione Animalium (O
powstawaniu zwierząt).
• Jak to jednak zwykle bywa z opiniami natury ogólnej, nie do końca prawdą jest, że
„wszystko co żyje, z jaja się wywodzi”. Owszem, większość zwierząt - w tym
wszystkie kręgowce - rozmnaża się płciowo, a zapłodniona komórka jajowa
stanowi kluczowy element tego procesu. Także w świecie roślin bardzo często
wyznacza ona początek rozwoju nowego organizmu.
• Cóż jednak począć z tak licznymi typami istot żywych, u których rozmnażanie
płciowe nie występuje, a początkiem nowej generacji jest podział mitotyczny
osobnika należącego do poprzedniego pokolenia? Wszak organizmy
jednokomórkowe tego typu podlegają innym prawom niż my tkankowce, a
jednokomórkowce nie stosują się nawet do zasady, od której pozornie wyjątków
być nie może - zasady, że „wszystko co żyje, umrzeć musi”!
• Przy głębszym zastanowieniu łatwo bowiem zauważyć, że rzeczywiście bakteria lub
pierwotniak, na przykład znany wszystkim ze szkoły pantofelek, wcale nie musi
umierać - zamiast tego może się podzielić. Powstają wówczas dwa organizmy
siostrzane: nie ma tu pokolenia rodziców ani dzieci, a wszystkie żyjące w danej
chwili osobniki organizmów jednokomórkowych nie mają martwych przodków.
Dopiero u wielokomórkowców śmierć staje się nieodłącznym elementem cyklu
życiowego, przy czym ich komórki ulegają specjalizacji na somatyczne i rozrodcze.
Jedynym zadaniem tych ostatnich jest reprodukcja. Rycina z dzieła Wiliama Harveya De
Generatione Animalium, opublikowanego w
roku 1651. Z książki Austin i Short Reproduction
in Mammals: 1; Germ cells and fertilization,
Cambridge University Press 1972, 1982,
Cambridge, New York, Melbourne, s. 61.
[link widoczny dla zalogowanych]
Marek Maleszewski; Wydział Biologii Uniwersytetu
Warszawskiego

HISTOLOGIA OGÓLNA – budowa i
funkcje tkanek
• Tkanka:
– (1) zespół komórek o zbliżonym pochodzeniu oraz
charakterystyce strukturalnej i czynnościowej i
– (2) wytworzonej przez nie substancji
międzykomórkowej
• Tkanki zwierzęce:
– (1) nabłonkowa,
– (2) łączna,
– (3) mięśniowa,
– (4) nerwowa.

7
TKANKA NABŁONKOWA
• Występowanie:
– (1) wyściółki zewnętrznej powierzchni organizmu (naskórek) i
wewnętrznych powierzchni przewodów (ukł. pokarmowego,
oddechowego, moczowego, rozrodczego, naczyń krwionośnych);
– (2) gruczoły (skupiska komórek nabłonkowych o funkcji wydzielniczej).
• Funkcje:
– ochronna (np. naskórek)
– resorpcyjna (wchłanianie, np. nabłonek jelitowy, kanalików
nerkowych)
– wydzielnicza (gruczoły)
– barierowa (regulacja transportu, np. śródbłonek naczyń krwionośnych,
nabłonek pęcherzyków płucnych)
– zmysłowa (rzadka, komórki kubków smakowych i ucha wewnętrznego)
Klasyfikacja
• (1) ze względu na pełnioną przez nie funkcję:
– Okrywające
– gruczołowe
• (2) ze względu na liczbę warstw komórek:
– jednowarstwowe i
– wielowarstwowe
• (3) ze względu na kształt komórek:
– płaskie,
– sześcienne,
– walcowate

8
Pochodzenie nabłonków
• Nabłonki powstają ze wszystkich trzech listków
zarodkowych:
– Ektodermy: naskórek, nabłonek jamy ustnej i
odbytu,
– Endodermy: nabłonek wyścielający światło układu
oddechowego i przewodu pokarmowego
– Mezodermy: nabłonek wyścielający naczynia
krwionośne, jamy ciała oraz układ moczowopłciowy
Komórki nabłonkowe
• Komórki nabłonkowe dzięki wytwarzaniu połączeń
międzykomórkowych ściśle do siebie przylegają, tworząc
zwarty układ jedno lub wielowarstwowy.
• Substancji międzykomórkowej jest niewiele. Wszystkie
nabłonki zawsze spoczywają na błonie podstawnej, która
jest bezkomórkową warstwą zbudowaną głównie z
kolagenu, proteoglikanów i glikoprotein.
• Błona podstawna jest granicą między nabłonkiem a leżącą
niżej tkanką łączną.
• Nabłonki są nieunaczynione. Odżywianie komórek
nabłonkowych odbywa się drogą dyfuzji substancji
odżywczych z naczyń krwionośnych z leżącej poniżej tkanki
łącznej.

9
Budowa ultrastrukturalna komórki
nabłonkowej
• W komórce nabłonkowej zwykle
wyróżnia się część szczytową
zwróconą do powierzchni ciała,
światła przewodów lub gruczołów
oraz część podstawną
spoczywającą na błonie
podstawnej.
• Zarówno szczytowa, jak i boczna
czy podstawna część komórki
nabłonkowej są zazwyczaj wysoce
wyspecjalizowane i mogą
wytwarzać wiele struktur
powierzchniowych ułatwiających
komórce pełnienie funkcji
ochronnej (glikokaliks, połączenia
międzykomórkowe, rzęski) lub
absorpcyjnej (mikrokosmki,
prążkowanie podstawne)
Struktury powierzchniowe komórek
nabłonkowych
• Wszystkie wytwory komórki występujące na
szczytowej lub podstawnej powierzchni
komórki:
– glikokaliks,
– mikrokosmki,
– prążkowanie podstawne,
– rzęski

10
migawki (rzęski)
• – ruchome wypustki cytoplazmatyczne
zawierające wewnątrz wiązkę mikrotubul (tzw.
aksonemę), przesuwające po powierzchni
nabłonka śluz, cząstki pyłów (w drogach
oddechowych), kom. jajową (w jajowodzie),
plemniki (w najądrzu)
• Witki (lagella) są zmodyfikowanymi rzęskami.
Mają identyczną budowę, są jednak kilkakrotnie
dłuższe od rzęsek. Witki występują na
powierzchni komórek pojedynczo, u człowieka
jedynie w plemniku.
migawki (rzęski)
mikrokosmki
• nieruchome wypustki cytoplazmatyczne
zwiększające powierzchnię nabłonka. Jeżeli są
bardzo gęsto ułożone, noszą nazwę brzeżka
szczoteczkowego i przez zwiększenie powierzchni
ułatwiają procesy wchłaniania (nabłonek jelitowy,
nabłonek kanalików nerkowych).
• Odmianą mikrokosmków są stereocylia (większe,
rzadko występujące np. w nabłonku przewodu
najądrza).

11
Glikokaliks
• występuje praktycznie we wszystkich komórkach, ale szczególnie
grubą warstewką pokrywa od zewnątrz wolną, szczytową
powierzchnię błony komórek nabłonkowych.
• Jest to warstwa utworzona głównie przez glikoproteiny, glikolipidy i
proteoglikany.
Nadaje ona właściwości antygenowe komórkom i tkankom (wzajemne
rozpoznawanie się komórek, tworzenie tkanek w rozwoju
zaodkowym),
absorbuje pewne substancje na powierzchni komórek (np. agregacja i
aglutynacja płytek krwi),
może też pełnić funkcję ochronną (tworzy osłonkę oocytu, a w
pęcherzykach płucnych specjalna odmiana glikokaliksu zapobiega
ich zapadaniu się.

Prążkowanie podstawne
• Prążkowaniem podstawnym są nazywane
wpuklenia błony komórkowej podstawnej części
komórki. Między fałdami błony komórkowej
układają się pionowo mitochondria, co nadaje
bazalnej części komórki wygląd prążkowany.
• obecność prążkowania podstawnego w komórce
wpływa na zwiększenie powierzchni aktywnej
komórki, biorącej udział w transporcie substancji
(np. w komórkach kanalików nerkowych).

12
Połączenia międzykomórkowe
• Komórki nabłonkowe bardzo często łączą się ze sobą za pomocą specjalnych struktur obejmujących
niewielkie obszary błony komórkowej – połączeń międzykomórkowych.
• Z uwagi na funkcje pełnione przez połączenia dzielimy je na:
• (1) połączenia mechaniczne – białka łączące powiązane są z cytoszkieletem, dzięki czemu
połączenie ma dużą wytrzymałość mechaniczną. Istnieją 2 typy połączeń mechanicznych:
• strefa przylegania: białka łączące są powiązane z filamentami aktynowymi
• desmosom: białka łączące są powiązane z filamentami pośrednimi
• (2) połączenia ścisłe – tylko jeden typ, strefa zamykająca – białka łączące uszczelniają przestrzeń
międzykomórkową i uniemożliwiają niekontrolowane przechodzenie substancji pomiędzy
komórkami. Nabłonek, którego komórki są połączone strefami zamykającymi, jest “szczelny” –
transport substancji jest kontrolowany przez komórki
• (3) połączenia komunikacyjne – tylko jeden typ, połączenie szczelinowe, inaczej neksus – białka
łączące tworzą kanały, które umożliwiają przechodzenie małych cząsteczek (np. jonów)
bezpośrednio z jednej komórki do drugiej.
• Połączenia międzykomórkowe występują we wszystkich tkankach, ale w tk. nabłonkowej są
najliczniejsze.

13
Blaszka podstawna (błona podstawna)
• Blaszka podstawna (błona podstawna) –
• Jest to cienka warstewka substancji międzykomórkowej
oddzielająca nabłonki od położonych głębiej tkanek. Jest
zbudowana z sieciowego układu białek (laminina, kolagen
IV) i związków cukrowcowo-białkowych (proteoglikanów).
• Blaszka podstawna przytwierdza nabłonek do podłoża,
niekiedy ogranicza ona przechodzenie substancji z obszaru
nabłonka do sąsiednich tkanek. Każdy nabłonek (z bardzo
nielicznymi wyjątkami) spoczywa na blaszce podstawnej,
która jest jedyną formą substancji międzykomórkowe w tej
tkance.
• Blaszki podstawne wytwarzają również niektóre komórki
należące do innych tkanek.

Schemat budowy błony podstawnej
• W mikroskopie elektronowym w
błonie podstawnej można
wyróżnić:
– blaszkę jasną leżącą tuż poniżej
komórek nabłonkowych,
– blaszkę gęstą (inaczej blaszkę
podstawną),
– blaszkę siateczkową występującą
nie we wszystkich, ale w
większości nabłonków,
wzmacniającą połączenie między
nabłonkiem a tkanką łączną

14
Nabłonki gruczołowe
• Zespoły komórek nabłonkowych o funkcji wydzielniczej.
• Gruczoły utworzone są przez wyspecjalizowane pojedyncze komórki
(gruczoły jednokomórkowe) lub występujące grupami (gruczoły
wielokomórkowe).
• Cechą charakterystyczną tych komórek jest wydzielanie, czyli
produkowanie i uwalnianie płynu zawierającego wiele różnych
substancji, takich jak śluz, enzymy i hormony.
• Klasyfikacja podstawowa:
• gruczoły zewnątrzwydzielnicze: wydzielina transportowana jest do
określonego miejsca przez przewody wyprowadzające gruczołu
• gruczoły wewnątrzwydzielnicze (dokrewne): wydzielina (hormon)
uwalniana jest do przestrzeni międzykomórkowej, dostaje się do
naczyń krwionośnych, z krwia transportowana jest do odległych
narządów.

Budowa gruczołów
• Komórki wydzielnicze tworzą miąższ gruczołów
(parenchyma).
• W gruczole występuje też tkanka łączna tworząca tkankę
śródmiąższową, czyli zrąb gruczołów (stroma), w której
znajdują się naczynia krwionośne, limfatyczne oraz nerwy
zaopatrujące komórki wydzielnicze. Gruczoły powstają z
tkanki nabłonkowej okrywającej poprzez wpuklenie się
części proliferujących komórek w głąb tkanki łącznej leżącej
niżej.
• Część gruczołów ma stały kontakt z powierzchnią nabłonka
przez przewody wyprowadzające (gruczoły zewnątrz
wydzielnicze), pozostałe zaś tracą kontakt z powierzchnią
(gruczoły wewnątrzwydzielnicze).

15
Klasyfikacja gruczołów
zewnątrzwydzielniczych
• Małe gruczoły zewnątrzwydzielnicze występują w ścianach wewnętrznych przewodów organizmu
(np. w przewodzie pokarmowych i w drogach oddechowych).
• Duże (zawsze złożone) tworzą odrębne narządy (np. ślinianki, trzustka, wątroba).
• Gruczoły zewnątrzwydzielnicze dzieli się w zależności od:
– układu przewodów wyprowadzających,
– kształtu odcinków wydzielniczych,
– rodzaju produkowanej wydzieliny,
– mechanizmu wydzielania.
• Ze względu na kształt jednostek (odcinków) wydzielniczych:
– cewkowe (odcinki w kształcie krótkich rurek)
– pęcherzykowe (odcinki kształtu kulistego lub owoidalnego)
– Kłębkowate (zwinięte cewki, czyli kłębki)
– Cewkowo-pęcherzykowe
• Ze względu na układ odcinków wydzielniczych i przewodów wyprowadzających:
– proste (nierozgałęziony odcinek wydzielniczy, pojedynczy przewód wyprowadzający)
– rozgałęzione (rozgałęziony odcinek wydzielniczy, pojedynczy przewód wyprowadzający)
– złożone (liczne odcinki wydzielnicze, rozgałęziony układ przewodów wyprowadzających)

16
Klasyfikacja c.d.
• Ze względu rodzaju produkowanej wydzieliny:
– gruczoły surowicze: Produkujące wydzielinę surowiczą (płyn wodnisty bogaty
w białko, często zawierający enzymy)
– gruczoły śluzowe: Gruczoły produkujące wydzielinę śluzową (gęsty płyn
zawierający glikoproteiny)
– gruczoły mieszane produkujące oba typy wydzielin.
• Ze względu na mechanizm wydzielania:
– gruczoły merokrynowe, wydzielina transportowana do wolnej powierzchni
komórki, następnie uwalniana drogą egzocytozy, bez ubytku błony
komórkowej i cytoplazmy; np. gruczoły części zewnątzwydzielniczej trzustki
– gruczoły apokrynowe , wydzielina uwalniana z komórki wraz ze szczytową
częścią błony komórkowej oraz niewielką ilością cytoplazmy otaczającej
wydzielinę; np. gruczoł mlekowy
– gruczoły holokrynowe, powstawanie i gromadzenie wydzieliny powoduje
obumarcie komórki wydzielniczej, a wydzielanie polega na oderwaniu się całej
komórki i usunięciu jej waz z wydzieliną do światła gruczołu; np. gruczoł
łojowy.

Gruczoły wewnątrzwydzielnicze
• nie mają przewodów wydzielniczych, a ich wydzielina
dostaje się bezpośrednio do krwiobiegu.
• Wydzielina gruczołów wewnątrzwydzielniczych (inkret)
to hormony transportowane przez krew do narządów
docelowych, regulujące ich metabolizm i funkcje.
• Nie wszystkie jednak komórki wydzielające hormony
tworzą gruczoły dokrewne (np. komórki dokrewne jelit,
niektóre komórki mózgu).
• Ponadto niektóre gruczoły wydzielają bezpośrednio do
krwiobiegu substancje nie będące hormonami, np.
wątroba wydziela bezpośrednio do krwi białka, lipidy i
glukozę.

17
Regeneracja komórek
nabłonkowych
• Tkanka nabłonkowa jest zdolna do stałej odnowy
komórek. Ma to bardzo istotne znaczenie przy odnowie
stale złuszczających się nabłonków np. naskórka, czy też
w odnowie nabłonka uszkodzonego, np. w następstwie
zranienia lub zabiegu chirurgicznego. Komórki
nabłonków niewyspecjaIizowanych, takich jak nabłonek
płaski czy sześcienny, są zdolne do podziałów
mitotycznych i mogą się stale odnawiać.
• W nabłonkach wielorzędowych oraz w
wielowarstwowych regeneracja jest możliwa dzięki
obecności komórek macierzystych (stem cells),
spoczywających na błonie podstawnej.

TKANKA ŁĄCZNA
• Jest to tkanka posiadająca kilka odmian różniących się budową i
funkcją. W odróżnieniu od pozostałych tkanek, substancja
międzykomórkowa ilościowo przeważa nad komórkami. Komórki tej
tkanki wywodzą się z mezenchymy (zarodkowej tkanki łącznej) lub
jej pochodnej – szpiku krwiotwórczego.
• Tkankę łączną dzielimy na
• tkankę łączna właściwą: włóknistą luźną i zwartą (o utkaniu
regularnym i nieregularnym)
• tkankę tłuszczową (żółtą i brunatną)
• tkankę łączną siateczkową
• tkankę galaretowatą
• tkankę chrzęstną i kostną
• krew i szpik

18
Substancja międzykomórkowa tkanki
łącznej
• Substancja międzykomórkowa zbudowana
jest z:
– części upostaciowanej, czyli włókien,
– istoty (substancji) podstawowej.

Włókna tkanki łącznej
• Są one wytworami fibroblastów, chociaż inne komórki, np. komórki
mięśniowe gładkie, mogą również wytwarzać włókna kolagenowe i
sprężyste.
• kolagenowe, występują w organizmie w największej ilości. Zbudowane są z
białka kolagenu i są bardzo odporne na rozerwanie, nie rozciągają się.
• Grupują się zazwyczaj w pęczki, wyjątkowo rzadko mogą się rozgałęziać.

19
• siateczkowe, określa się je też jako włókna retikulinowe lub srebrochłonne
ze względu na wybarwianie się za pomocą soli srebra na czarno.
• Są to cienkie włókna zbudowane z kolagenu typu III.
• Tworzą układ krat (włókna kratkowe) lub sieci w wielu tkankach
podporowych.
• Dużo tych włókien występuje w błonach podstawnych, wokół komórek
nabłonkowych wątroby, narządów dokrewnych, w zrębie narządów
limfatycznych (węzły chłonne, śledziona), ponadto w skórze oraz błonie
śluzowej żołądkai jelit, stanowiąc rusztowanie dla komórek. Wytwarzane
są przez fibroblasty lub ich odpowiedniki, np. komórki siateczki.
• Sprężyste, Włókna te przebiegają pojedynczo, mogą się też rozdzielać, a
następnie łączyć, tworząc sieć o różnych oczkach.
• Specyficzną cechą jest ich zdolność do rozciągania i duża odporność na
rozrywanie.
• W miarę starzenia się organizmu następuje ich zwyrodnienie, stąd m.in.
utrata sprężystości skóry.
• Występują w skórze, chrząstce sprężystej, w dużych sprężystych
naczyniach krwionośnych (aorta), w niektórych więzadłach (więzadło
karkowe) oraz w ścianach pęcherzyków płucnych i oskrzeli.

lstota (substancja) podstawowa
• Istota podstawowa będąc drugą składową
substancji międzykomórkowej wypełnia
przestrzeń między włóknami a komórkami tkanki
łącznej.
• Barwi się metodą PAS.
• Jej skład chemiczny to polisacharydy (gł.
glikozaminoglikany) i białka.
• W istocie podstawowej występują także białka
niekolagenowe (laminina, fibronektyna). Należą
one do glikoprotein, czyli dużych białek z
niewielką ilością cukrów.

20
Komórki tkanki łącznej
• Należą do nich:
– fibroblasty i fibrocyty oraz ich odpowiedniki swoiste
dla poszczególnych rodzajów tkanek łącznych (np.
osteocyty, chondrocyty, komórki tłuszczowe),
– makrofagi (histiocyty),
– mastocyty (komórki tuczne),
– komórki plazmatyczne (plazmocyty),
– komórki przydanki (perycyty),
– komórki krwi (neutrofile, eozynofile, limfocyty,
monocyty).

Komórki tkanki łącznej
• z uwagi na obfitość substancji międzykomórkowej, komórki są w
niej rozproszone i nie tworzą zwartych układów;
• fibroblasty: wydłużone, intensywnie syntetyzują elementy
składowe substancji międzykomórkowej (białka, proteoglikany).
Elementy te wydzielane są do przestrzeni międzykomórkowej, gdzie
agregują w większe struktury (np. tworzą włókna lub
wysokocząsteczkowe kompleksy substancji podstawowej).
Spoczynkowa forma fibroblastów (np. w dojrzałej tkance łącznej) to
fibrocyty;
• makrofagi: kuliste (w płynach) lub wielokształtne. Wywodzą się z
monocytów krwi. Zawierają liczne lizosomy. Poruszają się ruchem
pełzakowatym. Uczestniczą w procesach obronnych: intensywnie
fagocytują i trawią szczątki rozpadłych komórek, mikroorganizmy,
ciała obce, itp. Wytwarzają również substancje biologicznie czynne
wpływające na te procesy.

21
Komórki tkanki łącznej
• komórki plazmatyczne (plazmocyty). Wywodzą się z
limfocytów B. Kuliste, posiadają bardzo rozbudowaną
szorstką siateczkę śródplazmatyczną. Uczestniczą w
procesach immunologicznych: produkują przeciwciała;
• komórki tuczne (mastocyty). Owalne, zawierają w
cytoplazmie duże zasadochłonne ziarnistości, a w nich
mediatory stanu zapalnego (histamina, heparyna,
proteazy), które pod wpływem stymulacji wydzielają do
otoczenia. Współpracują z innymi komórkami tk.
łącznej i krwi w procesach obronnych, wywołują
reakcje alergiczne
• A - Komórki plazmatyczne pod
wpływem antygenu syntetyzują
przeciwciała (IgE).
• B - IgE wiążą się z receptorami
na powierzchni mastocytów.
• C - Do przeciwciał związanych z
błoną komórek tucznych
dołączają się antygeny,
powodując uwalnianie
mediatorów anafilaksji

22
CHRZĄSTKA
• Z uwagi na znaczną wytrzymałość mechaniczną, chrząstkę i kość
zaliczamy to tzw. podporowych odmian tkanki łącznej. Komórki w
nich występujące (chondroblasty, chondrocyty, osteoblasty i
osteocyty) są wyspecjalizowanymi odmianami
fibroblastów/fibrocytów.
• Chrząstka nie jest unaczyniona, tlen i substancje odżywcze
dochodzą do jej komórek z naczyń położonych poza chrząstką,
dyfundując przez substancję międzykomórkową.
• Komórki chrzęstne (chondrocyty) znajdują się w jamkach
otoczonych warstwą zagęszczonej substancji podstawowej. Takie
jamki zawierające 1-4 komórek noszą nazwę terytoriów
chrzęstnych i są specyficznymi strukturami dla chrząstki. Terytoria
chrzęstne leżą w obfitej substancji międzykomórkowej, której
charakter zależy od typu chrząstki.

Trzy typy chrząstki:
• chrząstka szklista
• chrząstka sprężysta
• chrząstka włóknista

23
Chondrocyty
• są aktywnymi metabolicznie komórkami, które syntetyzują
składniki substancji międzykomórkowej.
• Mają jedno lub dwa pęcherzykowate jądra, zawierają organella
typowe dla komórek syntezujących białka wydzielnicze: siateczkę
śródplazmatyczną szorstką i aparat Golgiego oraz substancje
zapasowe w postaci glikogenu i kropli lipidowych.
• Syntetyzują one kolagen typu II, glikozaminoglikany (GAG) i białka -
wydzielane następnie do istoty międzykomórkowej jako
proteoglikany.

CHONDROGENEZA
• Chrząstka powstaje w życiu zarodkowym i płodowym z
komórek mezenchymy, które mogą przekształcać się w
chondroblasty.
• Chondroblasty zaczynają intensywnie produkować włókna
kolagenowe i składniki substancji podstawowej, powodując,
że objętość chrząstki wzrasta (wzrost śródmiąższowy).
• Całkowicie zamknięte chondroblasty dzielą się na 2-5
chondrocytów.
• Obwodowo położone komórki mezenchymy różnicują się na
fibroblasty, które syntetyzują włókna kolagenowe, z których
zbudowana jest ochrzęstna.
• Pod ochrzęstną pozostają chondroblasty, które dobudowują
chrząstkę (wzrost apozycyjny).

24
DEGENERACJA CHRZĄSTKI
• Brak unaczynienia chrząstki powoduje
ograniczenie odżywiania chondrocytów,
Zwłaszcza tych oddalonych od ochrzęstnej.
Dlatego w chrząstkach może dochodzić do zmian
degeneracyjnych, polegających najczęściej na
degeneracji chondrocytów, co połączone jest z
nietypowym uwapnieniem macierzy.
• Proces taki może być fizjologiczny (np. przy
kostnieniu na modelu chrzęstnym) lub
patologiczny (po uszkodzeniu chrząstki).

REGENERACJA CHRZĄSTKI
• Chrząstka regeneruje się całkowicie jedynie w
dzieciństwie.
• Później regeneracja zachodzi trudniej i
niecałkowicie.
• Złamana chrząstka zrasta się dzięki
chondroblastom podochrzęstnowym.
• Komórki tej warstwy rozmnażają się i syntetyzują
duże ilości kolagenu typu II oraz proteoglikanów.
• W większych uszkodzeniach najczęściej tworzą się
blizny z tkanki łącznej włóknistej.

25
KOŚĆ
• Twardość kości wynika z obecności składników mineralnych (głównie fosforanów
wapnia) w jej substancji międzykomórkowej.
• Elementy składowe tkanki kostnej:
– substancja międzykomórkowa:
• małe, ale bardzo liczne kryształki fosforanów wapniowych (hydroksyapatyty)
• włókna kolagenowe
• substancja podstawowa (niewiele)
– komórki:
• osteocyty,
• osteoblasty,
• osteoklasty.
• Podstawową jednostką budowy kości jest blaszka kostna (grubość 2-4 μm),
zbudowana ze zmineralizowanej substancji międzykomórkowej. W blaszkach
znajdują się jamki kostne, a w nich leżą osteocyty – komórki kostne z długimi
wypustkami cytoplazmatycznymi. Jamki połączone są siecią cienkich kanalików
kostnych, zawierających stykające się ze sobą wypustki osteocytów. Kanaliki kostne
zawsze otwierają się do przestrzeni zawierających naczynia krwionośne. W ten
sposób tlen i substancje odżywcze docierają do osteocytów otoczonych
zmineralizowaną, nieprzepuszczalną substancją międzykomórkową.

Substancja międzykomórkowa
tkanki kostnej
• Jest ona zbudowana z substancji organicznej zwanej
macierzą kości (ok. 25%) i związków nieorganicznych (ok.
50%) oraz wody (ok. 25%).
• Na część organiczną składają się włókna kolagenowe (90%)
oraz istota podstawowa (10%).
• W skład istoty podstawowej wchodzą:
– proteoglikany (głównie siarczan chondroityny i dermatanu),
– białka niekolagenowe (osteonektyna i osteokalcyna),
– fosfoproteiny (osteopontyna),
– sialoproteiny,
– lipidy i
– białka morfogenetyczne kości (BMPs), które pobudzają procesy
osteogenezy.

26
• Zasadniczym składnikiem włókien kolagenowych kości
jest kolagen typu I.
• Do związków mineralnych należą głównie fosforany
wapnia (ok. 80%). Ponadto występują: węglan wapnia,
cytryniany, jony magnezu i sodu oraz śladowe ilości
jonów potasu, chloru i fluoru.
• Sole mineralne są odkładane w kości w postaci
kryształów dwuhydroksyapatytu o bardzo małych
wymiarach (50 x 25 x 10 nm). Znajdują się one w istocie
podstawowej między fibrylami włókien kolagenowych,
z którymi wiąże je osteonektyna.

Komórki tkanki kostnej
• Do komórek tkanki kostnej należą:
– komórki osteogenne,
– osteoblasty,
– osteocyty,
– osteoklasty.

27
Komórki osteogenne
• powstają z komórek mezenchymy pierwotnej i
swoim wyglądem także je przypominają.
• Różnicowanie się komórek osteogennych
(osteoprogenitorowych) w chondroblasty bądź
osteoblasty jest zależne od ciśnienia parcjalnego
tlenu w otoczeniu.
• Leżące w pobliżu naczyń krwionośnych komórki
osteogenne różnicują się w osteoblasty, a
oddalone od naczyń w chondroblasty

Osteoblasty
• biorą udział w syntezie macierzy organicznej
kości. Uczestniczą także w procesie mineralizacji
tkanki kostnej. Osteoblasty są okrągłymi bądź
owalnymi komórkami, a w okresie pełnej
aktywności mają kształt sześcienny i silnie
zasadochłonną cytoplazmę oraz dobrze
rozwinięty aparat Golgiego.
• Po zakończeniu syntezy substancji
międzykomórkowej osteoblasty zostają w niej
'‘zamurowane‘’ i stają się osteocytami.

28
Osteocyty
• należą do najliczniej reprezentowanych komórek w dojrzałej tkance
kostnej.
• Utraciły one zdolność produkowania substancji międzykomórkowej,
pozostają jednak komórkami aktywnymi metabolicznie, o czym świadczą:
– obecność szorstkiej siateczki śródplazmatycznej,
– mitochondria i
– dobrze rozwinięty aparat Golgiego.
• Funkcja osteocytów polega na utrzymaniu i odnowie macierzy organicznej
kości. Mają kształt pestki śliwki lub dyni i leżą w jamkach kostnych.
• Osteocyty kontaktują się ze sobą za pośrednictwem licznych wypustek
przebiegających w kanalikach kostnych.
• oprócz osteocytów leżących w jamkach kostnych występują tzw. osteocyty
powierzchni kostnej. Układają się one nabłonkowato na powierzchniach
między tkanką kostną a naczyniami krwionośnymi.
• Między tymi osteocytami mogą leżeć osteoklasty.

Osteoklasty
• czyli komórki kościogubne.
• Są to komórki bardzo duże o kwasochłonnej cytoplazmie.
• Charakteryzują się obecnością wielu jąder, co jest wynikiem fuzji ich prekursorów
szpikowych lub monocytów. Wyposażenie cytoplazmatyczne, głównie obecność
licznych lizosomów, zbliża osteoklasty do innych komórek układu makrofagów,
cechą odróżniającą jest natomiast brak receptorów powierzchniowych
uczestniczących w reakcjach immunologicznych.
• Komórki te mają zdolność do rozpuszczania kości, ich rola polega więc na
modelowaniu i przebudowie tkanki kostnej.
• Gdy osteoklasty resorbują kość, powstają w niej zagłębienia zwane zatokami
erozyjnymi lub zatokami Howshipa.
• Błona komórkowa osteoklastów zwrócona w kierunku resorbowanej kości tworzy
rąbek szczoteczkowy. Zwiększa on powierzchnię kontaktu komórki z powierzchnią
resorbowanej kości.
• Przy braku rąbka szczoteczkowego następuje upośledzenie funkcji osteoklastów i
zahamowanie procesów resorpcyjnych (np. przy pewnych postaciach osteopetrozy,
tzw. marmurkowatości kości)

29

Typy tkanki kostnej
• W zależności od układu włókien kolagenowych
można wyróżnić:
– tkankę kostną grubowłóknistą, np. kość
splotowata;
– tkankę kostną drobnowłóknistą, np. kość
blaszkowata. Histologicznie dzieli się na:
• tkankę kostną gąbczastą (beleczkową),
• tkankę kostną zbitą (kortykalną).

30
Krew i rozwój komórek krwi
• Krew jest szczególną odmianą tkanki łącznej, posiadającą
płynną istotę międzykomórkową (osocze).
• Krążąca po całym ustroju krew umożliwia transport tlenu,
substancji odżywczych, hormonów, oraz produktów
przemiany materii.
• Za pośrednictwem krwi dokonuje się regulacja bilansu
wodnego, jonowego, stabilizacja pH oraz termoregulacja.
• Komórki krwi (elementy morfotyczne) powstają w szpiku
kostnym. Z wyjątkiem erytrocytów mają kształt kulisty.
Jedne (erytrocyty i płytki) nigdy (w warunkach
prawidłowych) nie opuszczają krwi, dla innych (leukocyty)
krew jest przede wszystkim środkiem transportu,
doprowadzającym je do tkanek, gdzie pełnią swe funkcje.

Osocze
• Osocze stanowi około 55% objętości krwi, pozostałe 45%
zajmują elementy morfotyczne; wartość ta nosi nazwę
hematokrytu.
• osocze krwi składa się z wody (75-80%), substancji
organicznych (I7 -24%) i z substancji nieorganicznych (1%).
• Osocze jest wodnym roztworem wielu substancji, zawiera:
– składniki mineralne (chlor, sód, wapń, potas, magnez niewielka ilość
żelaza i jodu oraz śladowe ilości innych pierwiastków),
– białka (albuminy, globuliny, fibrynogen),
– aminokwasy,
– cukry,
– lipidy,
– witaminy.

31
Składniki osocza krwi
• Albumina jest globularnym białkiem osocza krwi
syntetyzowanym przez hepatocyty. Utrzymuje
ciśnienie osmotyczne krwi, reguluje jej objętość, a
także jest nośnikiem niektórych jonów.
• Globuliny występują w kilku frakcjach. Najważniejszą
są y-globuliny (immunoglobuliny) syntetyzowane przez
limfocyty B i komórki plazmatyczne, których rola
polega na wiązaniu się z antygenami.
• Fibrynogen jest białkiem włóknistym, biorącym udział
w procesie krzepnięcia krwi, tworząc nierozpuszczalny
włóknik (fibrynę). Osocze pozbawione fibrynogenusurowica.

Rola osocza
• osocze utrzymuje stałe parametry środowiska
wewnętrznego (pH, temperatura, skład chemiczny,
ciśnienie osmotyczne, lepkość, napięcie powierzchniowe).
• zawiera czynniki utrzymujące krew w stanie płynnym, a
dzięki zawartości immunoglobulin chroni ustrój przed
inwazją drobnoustrojów.
• Z ogólnych badań krwi najczęściej wykonuje się oznaczanie
szybkości opadania krwinek czerwonych (OB), objętości krwi
krążącej, ciężaru właściwego i lepkości. Odwirowanie krwi
umożliwia oddzielenie składników morfotycznych od osocza, a
stosunek objętości krwinek do objętości osocza określa się
mianem hematokrytu (norma wynosi ok.45%).

32
Powstawanie krwinek
(hemopoeza)
• Hemopoeza (krwiotworzenie) jest procesem, w wyniku
którego powstają wyspecjalizowane komórki krążące
we krwi.
• W okresie życia płodowego narządami
hemopoetycznymi są kolejno:
– pęcherzyk żółtkowy, w którym krwiotworzenie rozpoczyna
się już w 6 tygodniu życia płodowego,
– wątroba,
– Śledziona.
• W ostatnim trymestrze ciąży funkcję tę przejmuje szpik
kostny, aby po urodzeniu, w warunkach fizjologicznych,
pozostać jedynym narządem krwiotwórczym.

Komórki macierzyste krwiotworzenia
• zwane też hemocytoblastami, wyglądem zbliżone są do limfocytów i
stanowią ok. 1% wszystkich komórek jądrzastych szpiku.
• Taka komórka macierzysta daje początek dwóm dalszym typom komórek:
– komórce linii szpikowej (mieloidalnej - CFU-s), której cały cykl dojrzewania
występuje w szpiku,
– komórce linii limfocytarnej (limfoidalnej), która kontynuuje swój rozwój także
poza szpikiem.
• Pod wpływem różnych bodźców wyzwalających różnicowanie, z komórki
rodzicielskiej linii szpikowej powstają komórki macierzyste
ukierunkowane (komórki progenitorowe) na poszczególne linie układu
krwiotwórczego, a więc:
– układu czerwonokrwinkowego (erytrocytarnego, CFU-e),
– układu ziarnistokrwinkowego (granulocytarnego i monocytarnego CFU-GM),
– układu płytkowego (megakariocytarnego CFU-Meg).

33
Ogólne nazewnictwo komórek
Linia rozwojowa Ogólne nazwy dojrzewajacych
komorek (w szpiku)
Dojrzałe komórki
(w krwi)
Linia limfopoezy limfoblasty limfocyty
Linia erytropoezy erytroblasty erytrocyty
Linie granulopoezy mieloblasty, mielocyty granulocyty
Linia monopoezy monoblasty monocyty
Linia megakariopoezy megakarioblasty, megakariocyty płytki krwi

Linia rozwojowa płytek krwi jest szczególna: megakariocyty to ogromne (do 100 μm),
poliploidalne (do 64 n) komórki, od których - po osiągnięciu przez nie dojrzałości - odrywają
się i przechodzą do krwi otoczone błoną fragmenty cytoplazmy - płytki krwi, natomiast
megakariocyty pozostają zawsze na terenie szpiku.

34
TKANKA MIĘŚNIOWA
• Podstawowa funkcja: kurczliwość i
pobudliwość (reagowanie na bodźce przez
zmianę potencjału elektrycznego błony
komórkowej).
• Klasyfikacja:
– (1) tkanka mięśniowa gładka
– (2) tkanka mięśniowa poprzecznie prążkowana
• a) mięśnie szkieletowe
• b) mięsień sercowy

35
Mięsień szkieletowy
• Mięsień szkieletowy zbudowany jest z
równolegle ułożonych włókien mięśniowych,
które są zespólniami (syncytiami)
wielojądrzastymi, gdyż powstały w wyniku
fuzji wielu mioblastów.
• Włókna mają 10-100 pm. średnicy i do 40 cm
długości oraz zawsze obwodowo ułożone
jądra.

Miofibryle
• Miofibryle tworzą
pęczki, biegną
równolegle do osi długiej
włókna i wypełniają
prawie całą komórkę.
Mają ok. 1-2 pm
średnicy.
• Wyróżnia się dwa
rodzaje miofilamentów.
– Miofilament cienki
(aktynowy)
– Miofilament gruby
(miozynowy)

36
organizacja mięśnia
szkieletowego
• Mięsień szkieletowy otoczony jest tkanką łączną zwaną namięsną, której
pasma wnikają do wnętrza, rozdzielając włókna mięśniowe na pęczki.
• Tkanka łączna otaczająca pęczki nazywa się omięsną.
• Każde pojedyncze włókno mięśniowe otoczone jest blaszką zewnętrzną
(błoną podstawną, zwaną też śródmięsną) z licznymi włóknami
retikulinowymi.
• Tkanka Łączna odgrywa w mięśniu bardzo ważną rolę - łączy włókna
mięśniowe, prowadzi naczynia i nerwy oraz wiąże mięsień z kością za
pomocą ścięgien.
• Ścięgna zbudowane są głównie z włókien kolagenowych, które z jednej
Strony łączą się z okostną i kością, z drugiej zaś z integrynami sarkolemy
włókien mięśniowych. Integryny z kolei łączą się z miofibrylami wewnątrz
włókien mięśniowych.
• Wszystkie włókna mięśniowe
otoczone są siecią naczyń
włosowatych.

Unerwienie mięśni szkieletowych
• Do każdego włókna dochodzi zakończenie nerwu
ruchowego zwane płytką motoryczną lub połączeniem
nerwowo-mięśniowym.
• ogólna zasada budowy płytki motorycznej jest podobna do
budowy synapsy nerwowej.
• Mediatorem jest tu acetylocholina,
• Jedno włókno nerwowe ruchowe może unerwiać od 1 do
ok. 160 włókien mięśniowych.
• Grupa włókien mięśniowych unerwionych przez jedno
włókno nerwowe nazywa się jednostką motoryczną.
• W mięśniach wykonujących ruchy mniej precyzyjne, np. w
kończynie dolnej, jedno włókno nerwowe dochodzi do
ponad 100 włókien mięśniowych.

37
Mięsień sercowy
• Włókna mięśnia sercowego tworzą
przestrzenną sieć, tzn. przeplatają się
wzajemnie, łączą się i rozdzielają.
• Każde włókno składa się z komórek.
Komórka jest fragmentem włókna
oddzielonego dwiema wstawkami,
które w mikroskopie optycznym można
uwidocznić jedynie za pomocą
specjalnych barwień, np. solami srebra.
• Komórki mięśnia sercowego mają ok.
100 pm długości, są poprzecznie
prążkowane z jednym lub dwoma
centralnie położonymi jądrami. Tkanka
łączna otacza włókna, tworząc dobrze
unaczynioną, delikatną śródmięsną.
Schemat mięśnia sercowego, obraz w
mikroskopie świetlnym z zaznaczeniem
wstawek (A) oraz fragment wstawki w
mikroskopie elektronowym (B), z
umiejscowieniem połączeń
międzykomórkowych

Struktura wewnętrzna komórek
• Struktura komórek mięśnia sercowego jest
podobna do struktury włókien mięśni
szkieletowych.
• Mięsień sercowy pracuje w sposób ciągły, ma
zatem olbrzymie zapotrzebowanie energetyczne.
Energia ta tworzona jest w mitochondriach, które
zajmują prawie połowę objętości komórki.
• Podstawowym materiałem energetycznym są
trójglicerydy, które często obserwuje się w
postaci drobnych kropli lipidowych.

38
Unerwienie i układ
bodźcowo-przewodzący
• Mięsień sercowy może sam generować skurcze dzięki obecności
wyspecjalizowanych komórek układu bodźcowo-przewodzącego,
• Komórki te tworzą węzeł zatokowo-przedsionkowy i węzeł przedsionkowokomorowy,
z którego odchodzą komórki w postaci pęczków rozgałęziających się
dalej w pęczki Hisa przechodzące do mięśnia komór.
• Pęczki Hisa zbudowane są z zespołów komórek tworzących włókna Purkinjego.
• Impulsy generuje węzeł zatokowo-przedsionkowy, dalej pobudzenie, dzięki
włóknom Purkinjego, rozchodzi się po całym sercu, powodując jego rytmiczne
skurcze.
• Układ wegetatywny unerwiający serce może jedynie przyspieszać lub hamować ten
rytm, ale nie może go generować.
• Włókna Purkinjego są zbudowane z komórek podobnych do włókien mięśnia
sercowego. Komórki te mają większą średnicę, zawierają dużo ziaren glikogenu
(dzięki temu są jaśniejsze w mikroskopie świetlnym) oraz niewiele obwodowo
ułożonych miofibryli.

Mięsień gładki
• Komórki mięśni gładkich są wrzecionowate i nie mają poprzecznego
prążkowania.
• Otoczone są blaszką ze zewnętrzną (błoną podstawną) i siecią
włókien retikulinowych odgrywających istotną rolę podczas
rozkurczu komórek. obok cech kurczliwości komórki mięśniowe
gładkie mają właściwości fibroblastów i mogą produkować m.in.
kolagen, elastynę oraz proteogikany.
• Komórki mięśniowe gładkie mogą występować pojedynczo, ale
najczęściej tworzą zwarte błony w ścianach np. naczyń, różnych
przewodów, jelit i w macicy. Wytwarzają liczne połączenia typu
neksus i są słabo unerwione przez włókna wegetatywne.
• Uważa się, że komórki te kurczą się spontanicznie, a siła skurczu
zależy od hormonów lub układu nerwowego.
• Bogato unerwione i precyzyjne w skurczu są tylko nieliczne mięśnie
gładkie, np. tęczówki oka.
• Cechą charakterystyczną gładkich są ciałka gęste występujące w
cytoplazmie lub płytki mocujące (podobne do ciałek gęstych)
przyłączone do sarkolemy. Są one, podobnie jak linie Z w mięśniach
poprzeczne prążkowanych, zbudowane z alfa-aktyniny i są
miejscami przyczepiania się miofilamentów cienkich i filamentów
pośrednich.

39
Regeneracja
tkanek mięśniowych
• Komórki mięśnia sercowego nigdy się nie regenerują.
Uszkodzenie, np. po zawale serca, prowadzi jedynie do
wytworzenia łącznotkankowej blizny upośledzającej funkcję
mięśnia sercowego.
• Mięśnie szkieletowe mogą się regenerować dzięki
obecności komórek satelitarnych. Normalnie są to
nieaktywne mioblasty otaczające włókna mięśniowe,
widoczne jedynie w mikroskopie elektronowym. Z komórek
tych może powstawać syncytium i mogą odtwarzać się
włókna mięśniowe.
• Komórki mięśniowe gładkie także mają możliwości
regeneracyjne, ponieważ pozostałe nieuszkodzone komórki
mogą się dzielić mitotycznie.

TKANKA NERWOWA
• Tkanka nerwowa ma zdolność odbierania bodźców
pochodzących ze środowiska zewnętrznego lub
wewnętrznego.
• Są one przekształcane na odpowiednie impulsy oraz
przekazywane do odpowiednich ośrodków w celu
sterowania całym organizmem.
• Tkanka nerwowa występuje we wszystkich narządach
organizmu. Największe jej skupiska tworzą ośrodkowy i
obwodowy układ nerwowy.
• Tkanka ta zbudowana jest z:
– komórek nerwowych i ich wypustek oraz
– zakończeń nerwowych.
• Towarzyszy jej tkanka glejowa, czyli glej.

40
Komórka nerwowa
• Składa się z ciała komórkowego (perykarionu) i dwóch
rodzajów wypustek:
• a) dendryty - zazwyczaj liczne, krótsze, bogato rozgałęzione,
przewodzące bodźce dośrodkowo (do perykarionu)
• b) akson (neuryt) - zawsze pojedynczy, dłuższy, słabo
rozgałęziony, przewodzący bodźce odśrodkowo.
• W zależności od liczby wypustek dzielimy neurony na
pseudojednobiegunowe (od perykarionu odchodzi jedna
wypustka, która następnie rozdziela się na dendryt i akson),
dwubiegunowe (jeden dendryt i akson) i wielobiegunowe
(wiele dendrytów i akson).

• Perykarion zawiera liczne organelle, w tym skupiska
szorstkiej siateczki śródplazmatycznej i wolnych
rybosomów, tzw. tigroid (ciałka Nissla), w wypustkach
dominują wiązki mikrotubul i filamentów pośrednich
(neurotubule i neurofilamenty). Neurofilamenty pełnią
funkcję podporową, neurotubule odpowiadają za
wewnątrzkomórkowy transport organelli, pęcherzyków i
substancji wysokocząsteczkowych (ważne w aksonie –
transport aksonalny).
• Aksony otoczone są segmentowanymi osłonkami
wytworzonymi przez komórki neurogleju: kom. Schwanna w
obwodowym układzie nerwowym, astrocyty i
oligodendrocyty w centralnym układzie nerwowym. Akson
otoczony osłonką nosi nazwę włókna nerwowego.

41
Włókna nerwowe
• Wyróżniamy dwa rodzaje włókien nerwowych:
• (1) niezmielinizowane (bezmielinowe) - osłonkę tworzy wpuklenie
cytoplazmy komórki glejowej, takie włókna przewodzą wolniej, bodziec ma
formę wędrującej depolaryzacji błony (przewodzenie ciągłe, 1-3 m/s);
• (2) zmielinizowane - osłonkę mielinową tworzy spiralny układ warstw
fosfolipidowych i białkowych powtały przez wielokrotne "owinięcie się"
błony komórki glejowej wokół aksonu. Pomiędzy segmentami osłonki
mielinowej znajdują się tzw. przewężenia Ranviera, w których dokonuje
się odnowienie bodźca (depolaryzacja błony). W obrębie segmentu
bodziec płynie jako prąd elektryczny przez cytoplazmę aksonu. Takie
włókna przewodzą szybciej (przewodzenie skokowe, do 120 m/s), gdyż
bodziec w formie prądu płynie z ogromną szybkością – „skacze” pomiędzy
kolejnymi przewężeniami Ranviera, gdzie jest odnawiany.
• Pęczki włókien nerwowych otoczone i poprzedzielane tkanką łączną
budują pień nerwowy, czyli nerw obwodowy.

SYNAPSA
• Jest to połączenie czynnościowe, w którym
następuje przekazywanie impulsu nerwowego z
jednej komórki nerwowej do drugiej.
• Ze względu na sposób przekazywania bodźców
synapsy dzieli się na:
– chemiczne,
– elektryczne.
• W każdym połączeniu synaptycznym wyróżnia się
dwie części:
– Presynaptyczną (przedsynaptyczną) i
– postsynaptyczną (zasynaptyczną).

42
Synapsy
• Mogą się one tworzyć pomiędzy wszystkimi elementami kom. nerwowych
(najczęstsze: akson-dendryt, ponadto: akson-perykarion, akson-akson), a także
między aksonem a inną niż nerwowa komórką wykonawczą (np. akson-włókno
mięśniowe, p. płytka motoryczna). Każda synapsa składa się z dwóch części:
• (1) część presynaptyczna: przeważnie kolbkowate zakończenie aksonu, zawiera
– pęcherzyki ze specjalną substancją chemiczną - neuroprzekaźnikiem (np. acetylocholina,
noradrenalina, peptydy)
– mitochondria;
• (2) część postsynaptyczna: w jej błonie są receptory dla neuroprzekaźnika. Obie
części dzieli bardzo wąska szczelina synaptyczna.
• Bodziec dochodzący do części presynaptycznej powoduje wydzielenie
(egzocytozę) neuroprzekaźnika do szczeliny synaptycznej. Wiąże się on z
receptorami błony postsynaptycznej,
co wywołuje wzbudzenie bodźca w
części postsynaptycznej.
Przewodnictwo przez synapsy ma
zatem charakter chemiczny.

Rodzaje synaps
• W synapsie chemicznej odcinek presynaptyczny to kolbkowato rozdęte końcowe
rozgałęzienie aksonu. Zawiera ono mitochondria, neurotubule oraz
charakterystyczne liczne pęcherzyki synaptyczne z neuromediatorami.
• W synapsie elektrycznej wskutek zredukowania szczeliny synaptycznej, błony
obydwu biegunów stykaja się ze sobą. Ten rodzaj synaps ma charakter połączenia
typu nexus.
• Przez kanały białkowe przenikają jony i niewielkie cząsteczki. Dzięki temu fala
depolaryzacji przenoszona jest szybko, bez opóźnień.
• Synapsy elektryczne u kręgowców występują o wiele rzadziej niż synapsy
chemiczne.
• u człowieka natomiast wcale nie występują.

43
Degeneracja i regeneracja
w układzie nerwowym
• Neurony ośrodkowego i obwodowego układu nerwowego
nie regenerują się.
• Uszkodzone komórki giną i resztki są usuwane przez
mikroglej.
• Wolne przestrzenie w układzie nerwowym po komórkach
nerwowych zastępowane są komórkami astrogleju.
• Ostatnio stwierdzono występowanie w mózgu komórek
macierzystych, z których mogą powstawać nowe neurony,
co wskazuje na możliwość procesów regeneracyjnych.
• Włókna w ośrodkowym układzie nerwowym, podobnie jak
komórki nerwowe, nie mogą się regenerować.
• Obwodowe włókna nerwowe - mogą się regenerować, jeśli
ich perikarion nie zostanie uszkodzony.
Schemat zmian następujących po
przecięciu włókna nerwowego
• Nerwy, ze względu na ich wszechobecność w organizmie, są często narażone na uszkodzenia. Po przecięciu aksonu
następują procesy degeneracyjne, po których mogą być wyzwolone procesy regeneracyjne.
A - prawidłowe włókno nerwowe wraz z perikarionem i efektorem w mięśniu szkieletowym'
B - po uszkodzeniu włókna nerwowego jądro przemieszcza się na obwód perikarionu, a
substancja Nissla zanika.
C - komórki Schwanna proliferują, tworząc szczelną kolumnę, w której odrasta akson.
D - zregenerowane włókno nerwowe.
E - przy dużej odległości między końcami aksonu rozrastające się jego końcówki nie trafiają na
kolumny komórek Schwanna i nie dochodzi do regeneracji włókna